Öğrenilmiş çaresizlik, belli bir durumda sürekli olarak olumsuz tepki alma deneyimi sonucunda ortaya çıkan başarısızlığı kökten kabullenme durumudur. Başarısızlığı kabulleniş öylesine güçlü bir psikolojik etkidir ki bazen başarısızlığın önündeki tüm engeller kalksa da kişi başarısız olacağına inandığı için engelin kalkmış olduğunu fark edemez.
Öğrenilmiş Çaresizlik
Özgüvenimizi eriten Öğrenilmiş Çaresizlik Kuramı; kontrol kaybı, motivasyon, duygu ve biliş düzeylerinde çeşitli olumsuz sonuçlara yol açıyor.
Öğrenilmiş Çaresizlik Kavramı 20.yüzyılın en önemli psikoloji profesörlerinden biri olan Martin Seligman’ın yaptığı Öğrenilmiş Çaresizlik deneyine dayanmaktadır. Seligman, 24 adet köpeği üç gruba ayırarak beyaz bir kabine yerleştirir. Bu üç gruba ise şu isimleri verir;
Kaçış Grubu, Boyunduruk Grubu ve Kontrol Grubu.
Kaçış Grubu
Kaçış grubunda bulunan köpeklere elektrik şoku veriliyor. Bu deneklerin önlerinde bulunan butona başları ile basarak elektriği kesmeleri mümkün kılınıyor. Köpekler butona bastıktan 30 saniye içinde şok kendiliğinden sona eriyor. Bu grupta bulunan denekler kısa süre içinde butona basmayı öğreniyor.
Boyunduruk Grubu
Boyunduruk grubundaki köpekler de benzer bir kabine konularak aynı süre ve şiddette elektriğe maruz kalıyor ,Boyunduruk grubundakilerin ise elektriği kesen butonu çalışmıyor. Köpekler butona basmayı deniyor ancak bir süre sonra işe yaramadığını anladıklarında vazgeçiyorlar.
Kontrol Grubu
Son olarak Kontrol grubundaki köpekler de benzer odaya alınarak deneye tabi tutuluyor.
Fakat bu gruptaki deneklere elektrik şoku verilmemektedir.
Bu deney sürecinden sonra üç farklı gruptaki köpeklerin hepsi birbirlerini ayıran kısa bir çitle bölünmüş bir alana koyuluyor. Elektrik şoku verilerek çitten atlanması beklenen köpeklere yapılan 10 başarılı denemenin ardından, Kaçış ve Kontrol grubundakiler kısa çitten karşıya atlayıp şoktan kurtulurken, Boyunduruk grubundaki 8 köpeğin yalnızca 2 tanesi kurtuluyor, geri kalan 6 köpek ise çaresizce bekliyor, eylemsizliği seçiyor. Çünkü bu gruptaki köpekler elektriğe maruz kaldığı esnada butona basmalarına rağmen işe yaramadığını anladıklarında kazanılmış başarısızlığı öğreniyorlar. Öğrenilen bu çaresizlik, bu gruptaki denekleri eylemsizliğe itiyor.
Aradan bir hafta geçtikten sonra aynı alana getirilen köpekler üzerinde deney tekrarlanıyor. Sonuç olarak Kaçış ve Kontrol grubundaki köpeklerin tümü çitleri atlayarak engeli aşarken, Boyunduruk grubundakilerin ise sadece 3 tanesi çitten atlayabiliyor.
Bu deneyden sonra psikoloji literatüründe devrim yapan Seligman, Öğrenilmiş Çaresizlik modelinin temel terimini şu şekilde ifade etmektedir;
“Bir kişi veya bir hayvan, kendi tepkilerinden bağımsız bir sonuçla karşı karşıya kaldığında, sonucun kendi tepkilerinden bağımsız olduğunu öğrenir.”
Öğrenilmiş Çaresizlik hepimizin içinde az veya çok bulunmaktadır. Bireylerin isteklerini yerine getirirken kendi imkanları dışında karşısına çıkan bazı engeller, kazanılmış başarısızlık ve atalet(tembellik) gibi eylemsizlik haline dönüşebilir. Bu çaresizlik, kişinin yaşadığı herhangi bir durumda çok sayıda başarısızlığa uğrayarak, o konuda bir daha asla başarı sağlayamayacağına inandığı psikolojik bir durumdur.
Zihinde yansıyan başarılı insan imgesi, başarısızlıklar karşısında gösterilen iyimser tutum sayesinde ayakta kalabilir.
Kötümserlikten vazgeçip iyimser bir ruh haline bürünmek, kimilerine göre istenmeyen bir şey gibi görülse de olaylara bakış açısının başarı üzerine etkisiyle ilgili yapılan araştırmalarda Seligman, Öğrenilmiş İyimserlik (hyb yayıncılık, 2007) kitabında bu konuyla ilgili bir çalışmasını anlatmakta ve bir örnek vermektedir.
Tanınmış bir sigorta şirketinin yöneticisi John Creedon’un daveti üzerine başarılı ve başarısız sigorta satıcılarına meslek beceri ve yetenek testinin ötesinde bir de iyimserlik testi vermiştir. Sonra kişileri takip ettiklerinde görmüşlerdir ki, kişilerin iyimserlik puanları, onların yetenek ve beceri puanından daha güçlü olarak onların başarısını öngörebilmektedir.
1974’te ünlü psikolog Martin Seligman’ın öğrencisi Donald Hiroto, denekleri teker teker bir odaya alıyor.
Masaya bir takım elektrik düğmeleri koyarak hoparlörden odaya yüksek ses veriyor. Bu düğmelerden bazıları ise sesi kontrol ediyor. Eğer denekler doğru düğmelere basabilirse, ses anında kesiliyor.
Ama bazı denekler için masaya konulan düğmelerin hiçbiri çalışmamakla beraber, bu denekler hangi düğmeye basarsa bassın, hoparlörün sesi kesilmiyor.
Bu durumda bu denekler haliyle “Ben ne kadar çabalarsam çabalayayım , sonuç değişmez” düşüncesine kapılıyor.
Daha sonra başka odaya alınan deneklere tekrar yüksek ses verilerek gözlemleniyor. Bu sefer masaya bozuk değil de çalışan elektrik düğmeleri konulmasına rağmen, deneklerin %70’i hiçbir düğmeye basmamaktadır.
Öğrenilmiş Çaresizlik oluştuğu için yapılan eylemlerin hiçbir sonuç vermeyeceğine inanan denekler üzerinde yapılan gözlemlere göre bir anlam çıkarıldığında, neden öğrenilmiş çaresizlik %30’luk denek kesimde değil de %70’lik kesimde ortaya çıkmaktadır? O halde bu durumu iyimserlik ve kötümserlik kavramlarıyla açıklayabilir miyiz?
Başarıya adım adım ulaşmak istediğinde, seni alıkoyan şey; dış etkenlerin var oluşu mu yoksa yapılması gerekeni yaptıran en büyük gücün “iç disiplin ve irade” oluşunu bilmeyişin mi?
Başarının sırlarından biri, geçici başarısızlıkların bizi yenmesine izin vermemektir. Mark Kay
Gerçekten çaresiz durumda mıyız yoksa bunu bilinçaltı mı söylüyor?
Sonradan öğrenilen bir duygu olan çaresizlik; kişinin hayatında yaşamış olduğu yenilgilerin, başarısızlıkların ve ya istem dışı engellenmelerin umutsuzluğa sürükleyip, bireyin sosyal yaşantısında başta depresyon gibi psikolojik sorunlara yol açıyor.
Psikoloji kitaplarında Kazanılmış Başarısızlık Sendromu olarak da ele alınan Öğrenilmiş Çaresizlik üzerine deney yapan araştırmacılar, bir laboratuvara içerisinde büyük bir balık ve çokça küçük balık bulunan akvaryum koyuyorlar.
Doğal olarak büyük balık küçük balıkları yiyor. Daha sonra ortasına dikey bir cam yerleştirilen akvaryumun içerisindeki büyük ve küçük balıklar kendi bölmelerine bırakılarak gözlemleniyor.
Bu sefer kendi bölmesi içerisinde bulunan büyük balık defalarca kez küçük balıkları yemeye kalksa da arada bulunan cam bölmeye takılarak başarısızlığa uğruyor. Araştırmacılar bu olayı gözlemledikten sonra cam bölmeyi kaldırarak büyük balığın davranışlarını gözlüyorlar. 28 saat boyunca süren denemenin ardından küçük balıklara ulaşamayacağını anlayan büyük balık ise kazanılmış çaresizliği öğreniyor.
Seligman, teorisini şöyle özetler: “Ne zamanki bir kişi yaptığı hiçbir şeyin bir fark yaratamayacağına inanırsa, çaresizliği ve hiçbir şey yapmamayı öğrenecektir.”
Son olarak; “Çaresizseniz”; “Çare Sizsiniz!” Başarısızlıkla mücadele ederken, ilk önce kendi iç dünyanızda yaşadığınız ön yargıları ve engelleri ortadan kaldırın.
Öğrenilmiş Çaresizlik; bireyin başarıya ulaşmak istediği yolda önüne çıkan engellerden birisidir. Bunun dışında, yaşanılan olaylara bağlı olarak ortaya çıkan ön yargılar, özgüvensizlik, başarısızlık korkusu ve kişinin kendine inanmaması da hedeflenen yolda başarıyla çatışan, kişinin kendi dünyasında yapabileceklerine sınır koyduğu iç engellerdir. Unutma; karşılaşılan zorluklar ne kadar zor olursa olsun, sen başarmazsan başaran birisi mutlaka çıkacaktır!
Mağlubiyete uğrayınca ümitsizliğe kapılma, her başarısızlıkta bir zafer arzusu yatar. Germain Martin
Öğrenilmiş Çaresizlik adlı yazıyı bitirdiyseniz, kişisel gelişiminiz için diğer yazılarımıza buraya tıklayarak göz atabilirsiniz.
En son haberler ve güncellemeler için Instagram, Twitter, YouTube, Telegram Haber ve Telegram Sohbet hesaplarımızı takip edebilirsiniz.
