Kortizol nedir? Kortizol, böbrek üstü bezinin kabuk bölgesinde üretilmektedir. Vücudun strese göstermiş olduğu tepki ile ilişkili bir kortikosteroid hormondur. Kan basıncını ve şekerini arttırır. Kadınlarda kısırlığa neden olabilmektedir ve bağışıklık sistemini baskılar.
Kortizol Nedir?
Hidrokortizon veya kortizon olarak da bilinen yapay kortizol, alerji ve yangı’ya karşı “Bir hastalığı yenecek etkenleri ve bu etkenlerin kullanılma yöntemlerini bularak hastanın sıkıntılarını giderme” sağaltımda kullanılmaktadır.
Bileşimine bakacak olursak
Kortizol pregnenolondan, parçaların veya ögelerin bir araya getirilip bir bütün olarak birleştirilmesi bireşimlenir. Bu tepkime, C-17, C-11 ve C-21 karbonlarının hidroksilasyonu, C-3’ün yükseltgenmesi ve C-4’ü C-5’e bağlayan çift bağın izomerizasyonunu gerektirmektedir. Bu bireşimin gerçekleştiği yer ise, böbrek üstü bezinde bulunan zona fasciculata bölgesidir. Böbrek üstü bezi aynı zamanda aldosteron (zona glomerulosada) ve seks hormonları (zona reticulosada) üretiyor olsa da asıl salgı ürünü kortizoldur.
Böbrek üstü bezinin altında yer alan medulla katmanı ise, sempatik uyarı ile epinefrin ve norepinefrin salgılamaktadır. Böbrek üstü bezinde kortizolun bireşimi hipofiz bezinin ön lobundan salgılanan adreneokortikotropik hormonunca (ACTH) uyarılmaktadır. ACTH’nin üretimi de hipotalamus tarafından salgılanan kortikotropin salgılatıcı hormon tarafından uyarılmaktadır.
Kortizol testi normal değerleri
Kortizol değerleri günün ilk saatlerinde en yüksek değerlerde olmaktadır. Gece saatlerinde ise düşük seviyelere düşmektedir.
Yetişkinlerde normal kortizol değerleri
- Sabah saatlerinde: 0,25-0,60 mikrogram/desilitre
- Öğlen saatlerinde: 0,08-0,20 mikrogram/desilitre
- Akşam saatlerinde: 0,04-0,13 mikrogram/desilitre
- Gece saatlerinde: 0,02-0,07 mikrogram/desilitre
Kortizol testi neden yapılmaktadır?
- Hipofiz bezi ile ilgili problemlerin araştırılması
- Addison hastalığı teşhisinde
- Cushing sendromu teşhisinde
- Böbrek üstü bezi ile ilgili problemlerin araştırılması
Fizyoloji (işlevbilim)
Serum içerisinde bulunan kortizol ölçüsü gündelik bir değişim göstermektedir. En düşük düzeyler gece yarısı, en yüksek düzeyler ise sabahtır. Uykunuzdan uyandıktan birkaç saat sonra olmaktadır. Aydınlık ve karanlık döngüsüne ilişkin bilgi retinadan hipotalamusta bulunan çifte çekirdeklere (suprachiasmatic nuclei) iletilmektedir. Serum kortizol düzeyinde değişiklik olmasının arkasında yatan nedenler arasında olağan olmayan ACTH düzeyi, fizyolojik stres, klinik çöküntü (fiziksel zorlanma, korku, hastalık, ateş, hipoglisemi, travma, ameliyat, acı, aşırı soğuk veya sıcak) gözlemlenmiştir. Kişiden kişiye ayrılıklar olmasına karşın her kişinin gündelik dizemi tutarlılık göstermektedir.
Ayrıca kortizol kortikotropin salgılatıcı hormon salgılanmasını baskılayarak ACTH salgılanmasına geri besleme uygulamaktadır.
Bazı araştırmacılar süreğen (müzmin,kronik) streste olan bir hayvanda bu geri bildirim dizgesinin bozulduğuna inanmaktadırlar. Kortizol, olağan durumlarda salgılandığında stres sonrasında homeostazın sağlanmasına yarayacak etkiler göstermektedir.
Glikoneojenez, yağ ve proteinlerin yıkımı, karaciğer dışında bulunana amino asit ve keton cisimlerinin seferber edilmesine neden olmaktadır. Böylece bir insülin antagonisti olarak etki etmektedir. Tüm bunların sonucunda ise; kan glikoz düzeyi yükselir ve karaciğerde glikojen oluşumu artar, ayrıca kan basıncını da arttırır. Bunu ise, damarlardaki alfa-1 adrenalin alıcılarını gizleyerek yapmaktadır. Bu hormon bağışıklı sisteminin kandaki etkinliğini de azaltmaktadır.
Akyuvarların bezlerine, deriye ve kemik iliğine yönelmeye neden olmaktadır. Ayrıca kortizol kemik oluşumunu da yavaşlatmaktadır. Sürekli olarak kortizol salgılanması kasların aşınmasına, hiperglisemiye ve yangının baskılanmasına neden olur. Uzun süreli glükokortikoid kullanımı sonucunda aynı sonuçlar ortaya çıkmaktadır.
Uzun süreler kortizola maruz kalmak, hipokampus hücrelerinin körelmesine (atrofi) yol açmaktadır. Bu körelme de öğrenme zorluklarına neden olmaktadır. Ancak, kısa süreli kortizol etkisi anıların oluşmasına yardım etmektedir. Fizyolojik gerilimli zamanların sonradan çok iyi anımsanmasının arkasında yatan düzeneğin bu olduğu sanılmaktadır.
Kortizol yüksekliğinin nedenleri nedir?
- Çok fazla fiziksel aktivite ve seyahat
- Uzun süreler yoğun strese maruz kalmak
- Uykusuzluk
- Yüksek miktarlarda kafein tüketimi
- Hipertiroidizm
- Hamilelik
- Kanser
Belirtileri nelerdir?
- Kilo alma
- Yorgun uyanma
- Depresyon
- Sinirlilik
- Mide bulantısı, mide ağrısı, ishal veya kabızlık gibi sindirim sistemi sorunları
- Baş ağrısı
- Sırt ağrısı
- Tansiyon yüksekliği
- Uykusuz kalma
- Ağız kuruluğu
- Cinsel isteksizlik
- Cilt sorunları
- Adet düzensizlikleri
- Ciltte kolay morarmalar
- Konsantrasyonda zorlanmalar gibi
Hastalıklar
- Hipokortizolizm ya da böbreküstü yetmezliği: Eğer böbrek üstü bezleri yeterince kortizol üretmez ise bunun sonucu Addison hastalığıdır.
- Hiperkortizolizm: Kanda aşırı düzeyde kortizol bulunmasına Cushing Sendromu denir. (Cushing hastalığından farklıdır.)
En son haberler ve güncellemeler için Instagram, Twitter, YouTube, Telegram Haber ve Telegram Sohbet hesaplarımızı takip edebilirsiniz.
